ΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ακούγεται παράλογο ότι το ποδόσφαιρο, ένα παιχνίδι, μπορεί να έχει σχέση με την επιστήμη ή την τέχνη. Αρκετές φορές στο παρελθόν έχω γράψει για τις ομοιότητες του ποδοσφαίρου με την τέχνη, ομοιότητες που επισήμαναν, ανέδειξαν και υπερασπίστηκαν πολλοί σπουδαίοι διανοητές.
Ομως το παιχνίδι έχει σχέση και με την επιστήμη, που είναι προφανής. Ο Ντέιβιντ Γουίνερ, ο συγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου «The brilliant Orange», που ασχολείται με την επανάσταση του ολλανδικού ποδοσφαίρου που εκδηλώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '60, διατυπώνει μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία για το ποδόσφαιρο του Αγιαξ και τη σχέση του με την αρχιτεκτονική των φραγμάτων στην Ολλανδία, που μεγάλωναν το καλλιεργήσιμο έδαφος μιας χώρας που βρισκόταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι πιθανό κάποιος να ισχυριστεί ότι αφού το κλειδί στο ποδόσφαιρο είναι ο κενός χώρος, δεν είναι δύσκολο να θεμελιωθεί μια σχέση του με τη Γεωμετρία, για παράδειγμα. Με την κυβερνητική, όμως; Τον κλάδο εκείνο των φυσικών επιστημών που μελετά τους μηχανισμούς επικοινωνίας και ελέγχου των οργανικών και μηχανικών συστημάτων; Κι όμως, στην ιστορία του ποδοσφαίρου μπορεί να βρει κάποιος έναν άνθρωπο που ανακάλυψε μια τέτοια σχέση και μάλιστα πάνω σε αυτή τη σχέση θεμελίωσε όλη την ποδοσφαιρική του φιλοσοφία, που γέννησε ένα αριστούργημα. Την απάντηση της Ανατολικής Ευρώπης στον Αγιαξ. Τη μεγάλη ομάδα της Ντιναμό Κιέβου. Ο Βαλερί Λομπανόφσκι ήταν ένας 22χρονος εξτρέμ το 1961, όταν η Ντιναμό Κιέβου κατέκτησε τον τίτλο για πρώτη φορά. Είχαν φτάσει τόσες πολλές φορές κοντά στην κατάκτηση του τίτλου, που οι οπαδοί τους είχαν αρχίσει να πιστεύουν ότι δεν θα συνέβαινε ποτέ. Ετσι, όταν στέφθηκαν πρωταθλητές, το επίτευγμά τους χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό. Κι όμως, μέσα σε αυτό το κλίμα της χαράς ο Λομπανόφσκι δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος και η στάση του αυτή έγινε φανερή στη διάρκεια μιας τελετής προς τιμήν της ομάδας στο Ινστιτούτο Επιστήμης και Ερευνας της Κατασκευαστικής Βιομηχανίας. Ο Λομπανόφσκι βρέθηκε εκεί μαζί με τους συμπαίκτες του Ολεγκ Μπαζίλεβιτς και Βλάντιμιρ Λεβτσένκο. «Ναι, κερδίσαμε τον τίτλο», τον άκουσε να λέει μπροστά σε ενθουσιασμένους οπαδούς ο Βολοντίμιρ Σαμπαλντίρ, ένας επιστήμονας από το Κίεβο και για πολλά χρόνια ερασιτέχνης ποδοσφαιριστής. «Αυτό, όμως, δεν σημαίνει κάτι. Αρκετές φορές παίξαμε άσχημα. Απλώς πήραμε περισσότερους βαθμούς από τις άλλες ομάδες που έπαιξαν χειρότερα από εμάς. Δεν μπορώ, λοιπόν, να δεχθώ τα συγχαρητήριά σας, αφού δεν υπάρχει σοβαρός λόγος για κάτι τέτοιο». Ο Σαμπαλντίρ τον ρώτησε πώς ένιωθε που είχε καταφέρει κάτι που για τους κατοίκους του Κιέβου ήταν ένα απραγματοποίητο όνειρο. «Ενα όνειρο που πραγματοποιείται παύει να είναι όνειρο», απάντησε ο Λομπανόφσκι και συνέχισε: «Ποιο είναι το όνειρό σας ως επιστήμονα; Το πτυχίο σας; Το μεταπτυχιακό σας; Το διδακτορικό σας;».
«Μπορεί», απάντησε ο Σαμπαλντίρ: «Αλλά το πιο μεγάλο όνειρο ενός επιστήμονα είναι να συνεισφέρει κάτι στην επιστήμη του, να αφήσει το σημάδι του με κάποιον τρόπο».

«Εχετε, λοιπόν, την απάντηση στο ερώτημα που μου κάνατε στην αρχή».

Ο Λομπανόφσκι ως ποδοσφαιριστής ήταν ερασιτέχνης και αντίθετος με τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε ο Μασλόφ –προπονητής του και δάσκαλός του–, αλλά η τελειομανία του, η φιλοδοξία του και η αναλυτική ευφυΐα του είχαν κάνει την εμφάνισή τους από νωρίς στη ζωή του. Ολα αυτά τα χαρακτηριστικά δεν αποτελούν έκπληξη. Ηταν, άλλωστε, αρκετά προικισμένος ώστε να κερδίσει ένα χρυσό μετάλλιο στα Μαθηματικά μόλις τελείωσε το γυμνάσιο, σε μια εποχή που ταυτισμένη με την επιστημονική πρόοδο. Αλλωστε, λένε πως ο Μασλόφ έκανε ό,τι έκανε με το ένστικτο, ενώ ο Λομπανόφσκι πατώντας πάνω στην επιστήμη.


«Επιστήμονας» προπονητής

Γεννημένος το 1939, ο Λομπανόφσκι ήταν έφηβος όταν η ΕΣΣΔ άνοιξε το πρώτο της πυρηνικό εργοστάσιο και έστειλε τον Σπούτνικ στο διάστημα, ενώ το Κίεβο ήταν το κέντρο της σοβιετικής βιομηχανίας υπολογιστών. Εκεί λειτούργησε για πρώτη φορά και το πρώτο ινστιτούτο κυβερνητικής της ΕΣΣΔ και σύντομα αναγνωρίστηκε ως το πιο πρωτοποριακό σε ολόκληρο τον κόσμο στους τομείς των αυτοματοποιημένων συστημάτων ελέγχου, την τεχνητή νοημοσύνη και τη δημιουργία μαθηματικών μοντέλων πρόβλεψης. Εκεί ήταν που δημιουργήθηκε το 1963 ένα πρώιμο πρωτότυπο του προσωπικού υπολογιστή του σήμερα. Εκείνη την εποχή ο Λομπανόφσκι σπούδαζε στο Ινστιτούτο Επιστημών του Κιέβου Θερμοδυναμική και τις δυνατότητες χρήσης των υπολογιστών, καθώς και τις επιπτώσεις τους σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Ηταν κάτι νέο, συναρπαστικό και επαναστατικό και δεν αποτελούσε έκπληξη το γεγονός ότι ο Λομπανόφσκι θα ακολουθούσε αυτό το ρεύμα τεχνολογικής αισιοδοξίας. Μέσα του γινόταν η μεγάλη και παραδοσιακή πάλη. Η πάλη ανάμεσα στην ατομικότητα και το σύστημα. Ο ποδοσφαιριστής μέσα του ήθελε να κάνει ντρίμπλες, να βρει καινούργια κόλπα, να κοροϊδέψει τους αντιπάλους του, αλλά, όπως παραδέχθηκε αργότερα, η εκπαίδευσή του στο Ινστιτούτο Επιστημών του Κιέβου τον βοήθησε να υιοθετήσει μια διαφορετική προσέγγιση στο σύστημα και να αποσυναρμολογήσει το παιχνίδι στα μέρη που το αποτελούν. Το ποδόσφαιρο, όπως είχε πει αργότερα, άρχισε να το βλέπει σαν ένα σύστημα που το αποτελούσαν δύο υποσυστήματα με έντεκα στοιχεία το καθένα, τα οποία κινούνταν μέσα σε έναν προκαθορισμένο χώρο (το γήπεδο) και υπόκεινταν σε μια σειρά περιορισμών (τους κανόνες του παιχνιδιού). Αν τα δύο υποσυστήματα ήταν ίσα, το αποτέλεσμα θα ήταν η ισοπαλία. Αν το ένα ήταν ισχυρότερο, θα νικούσε. Εκείνο το στοιχείο που ο Λομπανόφσκι βρήκε γοητευτικό ήταν πως τα δύο υποσυστήματα υπάκουαν σε μια ιδιομορφία. Η αποτελεσματικότητα των υποσυστημάτων είναι μεγαλύτερη από το ποσό της αποδοτικότητας των στοιχείων που τα αποτελούν. Αυτό, όπως το είδε ο Λομπανόφσκι, σήμαινε πως το ποδόσφαιρο ήταν ώριμο να υιοθετησει τις τεχνικές της Κυβερνητικής Μηχανικής που διδάσκονταν στο Ινστιτούτο Επιστημών του Κιέβου. Στην άποψη που διαμόρφωσε το ποδόσφαιρο είχε να κάνει λιγότερο με τα άτομα και περισσότερο με τους συνασπισμούς και τις συνδέσεις μεταξύ τους. «Ολη η ζωή», είπε κάποτε, «είναι ένας αριθμός».


Η κοινοτική αλληλεγγύη


Υποτίθεται ότι μία από τις αρετές και τα προτερήματα του πολιτικοοικονομικού πειράματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι η περίφημη κοινοτική αλληλεγγύη. Μια αρετή που εγγράφεται στο DNA της Ενωσης με την πολιτική της συνοχής, των κοινοτικών ταμείων, της μεταφοράς πόρων και την αρχή σύμφωνα με την οποία οι πλουσιότερες χώρες συνεισφέρουν στον κοινοτικό προϋπολογισμό περισσότερα απ' όσα παίρνουν, το αντίθετο από εκείνο που συμβαίνει με τις φτωχότερες. Οσο η Ε.Ε. δεν αντιμετώπιζε κάποια σοβαρή οικονομική κρίση, όπως η τωρινή (που ανάμεσα στα άλλα αναδεικνύει και τα μεγάλα προβλήματα της ΟΝΕ, που έμεινε νομισματική ένωση, αλλά δεν εξελίχθηκε σε οικονομική), η αλληλεγγύη ήταν κάτι που λειτουργούσε αυτόματα. Τώρα, όμως, που χρειάζεται να επιδειχθεί αυτή η περίφημη αλληλεγγύη απέναντι στην Ελλάδα, που υφίσταται την επίθεση των αγορών, οι Γερμανοί και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (δεξιά ο πρόεδρος Ζαν-Κλοντ Τρισέ) σφυρίζουν αδιαφορα ή επικαλουνται τα σύμφωνα σταθερότητας και τις συνθήκες, που ερμηνεύονται ανάλογα με το μέγεθος της χώρας. Τώρα κάποιοι ανακαλύπτουν πως το ευρώ δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα μασκαρεμένο μάρκο, με ό,τι αυτό σημαίνει και με το οποίο δεν θα ασχοληθεί κανείς.