Το offside και η επιρροή του στην τακτική ...

Ο κανόνας του offside είναι ίσως ο πιο θεμελιώδης και ταυτόχρονα ο πιο παρεξηγημένος κανονισμός στο σύγχρονο ποδόσφαιρο. Θεμελιώδης διότι όλες οι σύγχρονες τακτικές –pressing, offside trap, πίεση στα 2/3, κ.α. – βασίστηκαν στο offside, αλλά και παρεξηγημένος διότι πάμπολλες φορές είναι το κόκκινο πανί για διαμάχες μεταξύ ομάδων, κυρίως ύστερα από λανθασμένες υποδείξεις των βοηθών διαιτητών. Ο κανόνας του offside έχει διαφοροποιηθεί από εποχή σε εποχή, αποσκοπώντας κυρίως στο να ωφελήσει την επίτευξη περισσότερων τερμάτων.Το συγκεκριμένο άρθρο θα ασχοληθεί αποκλειστικά με το πρώτο σκέλος και την επιρροή του offside στην τακτική του αθλήματος διαχρονικά, ενώ ευελπιστούμε ότι η συζήτηση του παρόντος άρθρου να διεισδύσει και σε άλλες πτυχές του πολυσυζητημένου αυτού κανόνα.

Στο βιβλίο κανονισμών της FIFA για το ποδόσφαιρο, ο ενδέκατος είναι αυτός του offside. Σύμφωνα με τον κανονισμό ένας παίκτης είναι σε θέση offside όταν βρίσκεται πιο κοντά στην αντίπαλη τελική γραμμή και από την μπάλα αλλά και από τον δεύτερο τελευταίο αμυντικό –πρώτος συνήθως θεωρείται ο τερματοφύλακας. Εξαιρέσεις:

ο επιτιθέμενος βρίσκεται στο δικό του μισό του γηπέδου
ο επιτιθέμενος βρίσκεται στην ίδια ευθεία με τον δεύτερο τελευταίο αμυντικό
ο επιτιθέμενος βρίσκεται στην ίδια ευθεία με δύο αμυνόμενους
Σε ένα παίκτη που βρίσκεται σε θέση offside καταλογίζεται παράβαση όταν την στιγμή που έρχεται ένας συμπαίκτης του σε επαφή με την μπάλα, κατά την εκτίμηση του διαιτητή ισχύουν:

ο επιτιθέμενος έχει συμμετοχή στο παιχνίδι
ο επιτιθέμενος εμποδίζει αντίπαλο
κερδίζει πλεονέκτημα από θέση offside
Να σημειωθεί ότι σε περίπτωση επαναφοράς της μπάλας από τις τελικές γραμμές – κόρνερ, πλάγιο άουτ και ελεύθερο από την τελική γραμμή- δεν καταλογίζεται offside

Πρώιμα χρόνια

Μπορεί ο προηγούμενος ορισμός να είναι σύμφωνα με τις τελευταίες αλλαγές του 2005, ωστόσο ο κανονισμός του offside εισήλθε στο ποδόσφαιρο το 1863! Η πρώτη μορφή του κανονισμού είχε πολλά κοινά με το Ράγκμπι, από το οποίο άλλωστε προήλθε και το ποδόσφαιρο. Συγκεκριμένα όταν ο επιτιθέμενος που είχε την μπάλα έκανε σουτ, οι συμπαίκτες του που βρίσκονταν πιο κοντά στην αντίπαλη εστία απ’ αυτόν ήταν offside. Έτσι κυριάρχησε το ποδόσφαιρο της τρίπλας εις βάρος αυτού της πάσας.


Το 1925 και ενώ το ποδόσφαιρο είχε διαδοθεί σχεδόν σε όλο τον κόσμο, στην Αγγλία οι ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες ζητούν τροποποίηση του κανονισμού με σκοπό να ξαναγίνει το άθλημα θεαματικό. Η παγκόσμια ομοσπονδία αποφασίζει ότι ο επιτιθέμενος πλέον θα πρέπει να καλύπτεται από 2 αμυντικούς για να μην είναι σε θέση offside. Αυτή η αλλαγή έκανε τον Τσάπμαν πατέρα του περίφημου συστήματος WM ή 3-2-2-3 όπως θα το λέγαμε σήμερα. Η Άρσεναλ, με προπονητή τον Τσάπμαν, ήταν η πρώτη ομάδα που χρησιμοποίησε την εν λόγω διάταξη και με μεγάλη επιτυχία. Εκείνη η ομάδα της Άρσεναλ επειδή περίμενε τον αντίπαλο αρκετά πίσω, εκμεταλλευόμενη και τον νέο κανονισμό στο offside, έκανε γρήγορη μετάβαση από άμυνα σε επίθεση, κυρίως με βαθιές μπαλιές στους πλάγιους μπακ. Ένα είδος trasition game.Μετέπειτα αλλαγές οδήγησαν το 1866 στην θεμελίωση ενός νέου κανονισμού, όπου για να καλύπτεται ένας επιτιθέμενος, θα έπρεπε να μεσολαβούν μεταξύ αυτού και της αντίπαλης εστίας τουλάχιστον 3 αμυντικοί –συμπεριλαμβανομένου και του τερματοφύλακα. Τότε κάνει και την εμφάνισή του το τεχνητό offside. Στο 2-3-5 σύστημα που ήταν κάτι σαν ευαγγέλιο τότε, οι 2 αμυντικοί έπαιζαν στην ευθεία και συχνά ανέβαιναν αρκετά ψηλά μικραίνοντας τον χώρο στους επιτιθέμενους.Total Football

Με την πάροδο των χρόνων άρχισε να φθίνει και ο ρυθμός των αλλαγών στους κανονισμούς του ποδοσφαίρου. Το ίδιο ίσχυε και για τον κανονισμό του offside που συνέχισε χωρίς σημαντικές αλλαγές. Παρόλα αυτά στις αρχές της δεκαετίας του ’60 κάνει την επανεμφάνισή του το τεχνητό offside. Ο τρόπος που χρησιμοποιείται όμως είναι εντελώς διαφορετικός σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.Οι αμυντικοί ανεβάζουν την αμυντική γραμμή της ομάδας, όπου σε συνδυασμό με την πίεση – pressing – των χαφ και των επιθετικών στο μισό της αντίπαλης ομάδας, καταστρέφεται η επιθετική προσπάθεια των αντιπάλων αρκετά νωρίς και η κερδίζεται η κατοχή της μπάλας. Έτσι φτάσαμε στο λεγόμενο zonal-marking, που αποτελεί την αμυντική λειτουργία στο περίφημου Total Football ή Ολοκληρωτικό Ποδόσφαιρο. Πατέρας του θεωρείται ο Ρίνους Μίχελς, ο οποίος διαδέχτηκε τον Τζάκ Ρεΐνολντς στον Άγιαξ και έπειτα το εφήρμοσε στην Μπαρτσελόνα και στην Εθνική Ολλανδίας. Η νοοτροπία που είχε ο Μίχελς είχε να κάνει με τον έλεγχο του χώρου.Ήθελε οι ομάδες τους να απλώνονται στον χώρο για να διατηρήσουν την κατοχή ευκολότερα, ενώ μόλις αυτή χανότανε προσπαθούσαν με το τεχνητό offside και την πίεση να μικρύνουν τον χώρο για τους αντιπάλους τους. Προπονητές όπως ο Μίχελς, ο Λομπανόφσκι, ο Ρεΐνολντς, ο Χάπελ, αργότερα ο Σάκι, κ.α. μετέτρεψαν μια καθαρά αμυντική τακτική μέχρι τότε, το τεχνητό offside, σε απαραίτητο στοιχείο του επιθετικού τους παιχνιδιού.

Περίπου μια δεκαετία αργότερα ο Α. Σάκι μεταφέρει τις ιδέες του zonal marking στην Μίλαν, με την οποία έγραψε ιστορία ως η τελευταία ομάδα που κατέκτησε δύο συνεχόμενες φορές το Κύπελλο Πρωταθλητριών. Ο Σάκι που ήταν θαυμαστής του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου της Ολλανδίας αλλά και υπέρμαχος του επιθετικού ποδοσφαίρου, επιδίωκε την νίκη συνοδευόμενη με θέαμα και όχι με κάθε κόστος. Σε μια εποχή όπου οι περισσότερες ιταλικές ομάδες έπαιζαν με λίμπερο, η αμυντική τετράδα της Μίλαν, στο 4-4-2, έπαιζε στην ευθεία σχεδόν στο κέντρο του γηπέδου, επιθετικό τεχνητό offside, διευκολύνοντας το επιθετικό παιχνίδι της ομάδας. Στην επιτυχία αυτή συνέβαλαν οι ποιότητα της αμυντικής τετράδας – Τασότι, Μπαρέζι, Κοστακούρτα και Μαλντίνι – καθώς και ότι μέχρι την σεζόν 1990/1991 ο κανονισμός του offside, έδινε πλεονέκτημα στους αμυνόμενους σε περίπτωση που ήταν στην ίδια ευθεία με τους επιτιθέμενους. Ο κανονισμός απελευθερώνεται προάγοντας το επιθετικό ποδόσφαιρο. Το τεχνητό offside είναι μια πιο ριψοκίνδυνη τακτική πλέον.

Σύγχρονη εποχή

Μια πολύ σημαντική αλλαγή έγινε την σεζόν 1995/1996, όταν η παγκόσμια ομοσπονδία έκανε πιο ελαστικό τον κανονισμό, σχετικά με το πότε θα πρέπει να καταλογίζεται παράβαση σε παίκτη που βρίσκεται σε θέση offside. Συγκεκριμένα αυτό αφήνεται «στην κρίση του διαιτητή», εάν ο επιτιθέμενος έχει συμμετοχή στην φάση, αυξάνοντας έτσι την επιρροή του ανθρώπινου παράγοντα στο παιχνίδι.

Η τελευταία τροποποίηση στον κανονισμό έγινε το 2005, πηγαίνοντας τον ρόλο των διαιτητών ένα βήμα παραπέρα, αφού πλέον στις οριακές φάσεις εξαρτάται η φορά του σώματος του παίκτη, δίνοντας ακόμα βαρύτητα σε διαφορετικά σημεία του σώματος – πόδια, κεφάλι, στήθος.Οι αλλαγές αυτές καταδεικνύουν και το ποδόσφαιρο που παίζεται στις μέρες μας. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία του ποδοσφαίρου τα ματς δεν είχαν τόσο γρήγορο ρυθμό, με γρήγορες εναλλαγές από άμυνα σε επίθεση. Ακόμα και οι παίκτες είναι περισσότερο αθλητές, παρά ποδοσφαιριστές. Η ταχύτητα για έναν παίχτη είναι πλέον από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά, αν όχι το κυριότερο για παίχτες που αγωνίζονται κοντά στις πλάγιες γραμμές του γηπέδου. Αυτό αποτυπώνεται και στην τακτική. Πολύ συχνά γρήγοροι ακραίοι επιθετικοί παίζουν αρκετά ψηλά, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή να φύγουν στην πλάτη των ακραίων μπακ, σπάζοντας το τεχνητό offside.

Τις προηγούμενες δεκαετίες μεγάλες ομάδες όπως ο Άγιαξ, η Μπαρτσελόνα, η εθνική Ολλανδίας, η Μίλαν, κ.α. μπορούσαν να καταπνίξουν τις αντίπαλες επιθέσεις με το πλεονέκτημα που τους έδινε και ο κανονισμός του offside. Τέτοιες ομάδες υπάρχουν και σήμερα όπως η Μπαρτσελόνα και η Άρσεναλ. Και οι δύο ανεβάζουν την αμυντική γραμμή στην σέντρα υποστηρίζοντας το αέναο passing game, όμως είναι εξαιρετικά ευάλωτες απέναντι σε ομάδες που διαθέτουν γρήγορους εξτρεμ, ευχέρεια στο transition game και πιέζουν σωστά.Στο περσινό Champions League είχαμε δύο κλασσικά παραδείγματα:

Μπαρτσελόνα – Άρσεναλ: ο Βενγκέρ ξεκινάει τον ταχύτατο Γουόλκωτ αρκετά ψηλά στο γήπεδο με σκοπό να εκμεταλλευτεί την ταχύτητά έναντι του Αμπιντάλ. Έτσι δημιουργείται το γκολ της Άρσεναλ. Η Μπάρτσα ισοφαρίζει εκμεταλλευόμενη μια κούρσα του Αμπιντάλ όπου τρυπάει την αμυντική γραμμή των Άγγλων.

Ίντερ – Μπαρτσελόνα: ο Μουρίνιο ξεκινάει τον Ετό σε θέση δεξιού μεσοεπιθετικού στο 4-2-3-1 και με την βοήθεια του overlap του Μαϊκόν δημιουργούν ρήγμα στην άμυνα της Μπάρτσα, φεύγοντας στην πλάτη του Μάξγουελ. Καθόλου τυχαίο ότι όλα τα γκολ των Ιταλών ξεκίνησαν από εκείνη την πλευρά.

Συμπέρασμα

Στο παρόν άρθρο προσπαθήσαμε να αναλύσουμε τις τακτικές προεκτάσεις που απορρέουν από τον κανόνα του offside, όπως αυτός μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου.Είδαμε ομάδες να αλλάζουν εντελώς τον τρόπο παιχνιδιού τους και την φιλοσοφία τους, προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν στο έπακρο την εκάστοτε ερμηνεία του κανόνα του offside.

Ο κανόνας του offside μας έχει απασχολήσει όλους. Σε όλες τις χώρες έχουν γίνει συζητήσεις, τσακωμοί, τηλεοπτικές εκπομπές για αμφισβητούμενες αποφάσεις των εποπτών (ή καλύτερα βοηθών διαιτητών). Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι αρκετές φορές η απόφαση που πρέπει να ληφθεί από τον επόπτη (μέσα σε εκατοστά του δευτερολέπτου) είναι δύσκολη και απαιτεί καλή τοποθέτηση του διαιτητή, συγκέντρωση και ικανότητα εκτίμησης της φάσης.