Το Μουντιάλ στη σφαίρα της πολιτικής
Από το δεύτερο κιόλας Παγκόσμιο Κύπελλο της Ιταλίας, φάνηκε πως το ποδόσφαιρο μπορεί να γίνει αντικείμενο «εκμετάλλευσης»


Ως αυθεντική λαϊκή έκφραση που ασκεί επιρροή και γοητεία οριζόντια και κάθετα σε κάθε κοινωνία, το ποδόσφαιρο αποτελεί εργαλείο προπαγάνδας για κάθε απολυταρχικό καθεστώς που… σέβεται τον εαυτό του.

Το δέλεαρ της ευκαιρίας για διεθνή προπαγάνδα που προσφέρει, όμως, ένα Παγκόσμιο Κύπελλο είναι κάτι στο οποίο ενέδωσαν χωρίς δισταγμό αρκετά καθεστώτα, αδιαφορώντας για τις πληγές που άνοιξαν στο ποδόσφαιρο και τις κηλίδες που άφησαν στην ιστορία της μεγαλύτερης αθλητικής διοργάνωσης στον κόσμο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Στον Τύπο έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις πολιτικής παρέμβασης στην επιλογή παικτών και προπονητών των ομάδων που εκπροσώπησαν τις χώρες τους σε Παγκόσμιο Κύπελλο. Δεν ήταν και λίγες οι φορές που τυχόν αποτυχία ομάδων από χώρες με απολυταρχικά καθεστώτα σήμαναν και την εξαφάνιση παικτών ή προπονητών μετά τη διοργάνωση.

Ομως, υπάρχουν συγκεκριμένες κραυγαλέες περιπτώσεις ωμής παρέμβασης καθεστώτων διαφόρων χωρών και ιδεολογιών, που αποκλειστικό στόχο είχαν την υπέρ τους προπαγάνδα διά της επιτυχούς εμφάνισης στον αγωνιστικό χώρο.

Η δυνατότητα που προσφέρει η διεθνής ποδοσφαιρική γιορτή για παρουσίαση ενός «επιτυχημένου προφίλ» μιας χώρας οδήγησε αρκετές φορές σε αδίστακτες κινήσεις μακιαβελικής τακτικής, όπου ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Επιπλέον, παρεχόταν η ευκαιρία αποπροσανατολισμού του λαού που υφίστατο καταπίεση των ελευθεριών του, αλλά μπορεί και να ξεχνούσε για λίγο τα προβλήματά του προ μιας σπάνιας αθλητικής επιτυχίας. Ο αποπροσανατολισμός αυτός μπορούσε να πάρει και διεθνείς διαστάσεις εάν επρόκειτο και για την επιτυχή διοργάνωση ενός σημαντικού αθλητικού γεγονότος όπως το Παγκόσμιο Κύπελλο.

«Νίκη ή θάνατος»

Η πρώτη τέτοια περίπτωση καταγράφηκε στα 1934, όταν η Ιταλία διοργάνωσε το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο επί ευρωπαϊκού εδάφους, τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη διοργάνωση στα γήπεδα της Ουρουγουάης. Ηταν η χρυσή ευκαιρία που αναζητούσε το φασιστικό καθεστώς του Μπενίτο Μουσολίνι για να καταθέσει διεθνώς τα διαπιστευτήριά του ως δύναμη προόδου και επιτυχίας, ενώ κατέπνιγε κάθε αντίσταση στον εσωτερικό χώρο.

Η διαταγή του Ντούτσε προς τη Σκουάντρα Ατζούρα ήταν ξεκάθαρη και δεν επιδεχόταν αμφισβήτηση: «Νίκη ή θάνατος». Ετσι, οι παίκτες της εθνικής Ιταλίας όφειλαν να απευθύνουν τον φασιστικό χαιρετισμό στην αρχή κάθε παιχνιδιού και... να εξέρχονται νικητές στο τέλος.

Με επικεφαλής τον σταλμένο στην Αγγλία για μετεκπαίδευση τεχνικό Βιτόριο Πότσο, τον μόνο προπονητή στην ιστορία του Παγκοσμίου Κυπέλλου που έχει κατακτήσει δύο τρόπαια, η εθνική Ιταλίας ήταν ανίκητη, αν και όχι πάντα δικαίως με βάση όσα ελάμβαναν χώρα εντός αγωνιστικού χώρου.

«Δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται ότι η τελική επικράτηση της Σκουάντρα Ατζούρα του Πότσο οφείλεται στο μεγάλο πλεονέκτημα του περιβάλλοντος και ακόμη στο ότι μερικοί διαιτητές “βοήθησαν” σε μερικούς κρίσιμους αγώνες», γράφει ο Γιάννης Διακογιάννης στο βιβλίο του «100 χρόνια ποδόσφαιρο».

Ούτε ήταν τυχαίο ότι ο Σουηδός διαιτητής του ημιτελικού Ιταλίας - Αυστρίας που κατακύρωσε το μοναδικό τέρμα του αγώνα, αν και προήλθε από φάουλ, διαιτήτευσε και τον τελικό με την Τσεχοσλοβακία. Προηγουμένως είχε δειπνήσει με τον δικτάτορα. Εκεί, στην εξέδρα των επισήμων του σταδίου της Ρώμης, πλάι στον Μουσολίνι βρέθηκε και ο σύμμαχος Αδόλφος Χίτλερ, προς άρση πάσης αμφιβολίας για τον προπαγανδιστικό χαρακτήρα της διοργάνωσης.

Αναφορές της εποχής κάνουν λόγο για τον Μουσολίνι καθισμένο σε θρόνο στο στάδιο σαν Ρωμαίος αυτοκράτορας, με το κοινό στις εξέδρες να ουρλιάζει επί δύο ώρες (ο τελικός πήγε στην παράταση) συνεχώς «Ι-τά-λια, Ντού-τσε»!

Στην επόμενη διοργάνωση, το 1938 στη Γαλλία, η Αυστρία δεν έλαβε μέρος, αν και είχε προκριθεί στα τελικά, διότι, εν τω μεταξύ, είχε προσαρτηθεί στο Τρίτο Ράιχ του Χίτλερ. Ετσι χάθηκε για πάντα η ευκαιρία αυτής της επιλεγόμενης «ομάδας - θαύματος» («βούντερ-τιμ») να πάρει αυτό που για πολλούς δικαιωματικά της άξιζε, έχοντας ηττηθεί στον ημιτελικό του Μιλάνου από την Ιταλία τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Ορισμένοι παίκτες της, μάλιστα, έλαβαν μέρος στα τελικά του 1938 με τη φανέλα της Γερμανίας, κατ’ εντολήν των ναζιστών.

Ο άτολμος ρόλος της FIFA

Η δύναμη του ποδοσφαίρου είναι τέτοια που δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητο κανέναν δικτάτορα σε χώρα που να αγαπάει το άθλημα. Το ζητούμενο, όμως, είναι γιατί δεν φροντίζει η παγκόσμια ομοσπονδία FIFA να διαφυλάξει το κύρος του αθλήματός της. Για τα γεράκια της FIFA η παραμικρή πολιτική παρέμβαση αποτελεί αιτία τιμωρίας, με πλέον πρόσφατο θύμα το Ελ Σαλβαδόρ, ενώ παλαιότερα είχε απειληθεί σχετικά και η Ελλάδα.

Ωστόσο, κανείς στην παγκόσμια ομοσπονδία δεν φαίνεται να έχει το κουράγιο να αναλύσει τα πολιτικά κίνητρα που αλλοίωσαν το Παγκόσμιο Κύπελλο στο παρελθόν, ώστε να αποτραπούν αντίστοιχα φαινόμενα στο μέλλον. Αν, λόγου χάρη, η Βραζιλία αποκτήσει απολυταρχικό καθεστώς, το οποίο θα διοργανώσει και το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2014, τι θα κάνει η FIFA για να αποτρέψει παρεμβάσεις παρόμοιες με αυτές του 1934 και του 1978; Σε άλλα αθλήματα αφαιρούνται τίτλοι και ρεκόρ όταν κάποιος κάνει ζαβολιά...

Η περίπτωση της Αργεντινής του Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα το 1978

Αντίστοιχη περίπτωση πολιτικής παρέμβασης στη διεξαγωγή Παγκοσμίου Κυπέλλου με το 1934 αποτελεί το Μουντιάλ του 1978 στα γήπεδα της Αργεντινής.

Το δικτατορικό καθεστώς του Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα, γνωστού στην Ελλάδα ως Βιντέλα, σκόρπισε εκατομμύρια για να διαφημιστεί μέσω της διοργάνωσης του τουρνουά για πρώτη φορά στη χώρα, ενώ είχε ήδη φιλοξενηθεί στις γειτονικές Ουρουγουάη, Βραζιλία και Χιλή παλαιότερα.

Πέρα από την αδιαμφισβήτητη ποιότητα της «σελεσιόν» με αστέρια όπως οι Μάριο Κέμπες και Ντανιέλ Πασαρέλα, η Εθνική Αργεντινής είχε και μια άλλη ενίσχυση, που με γυμνό μάτι δεν φαινόταν στην προσπάθειά της να κατακτήσει το πρώτο της Παγκόσμιο Κύπελλο.

Και αν στην ιστορία έχουν μείνει οι εντυπωσιακές εικόνες των γηπέδων με τα εκατομμύρια χαρτάκια που έφτιαχναν εκπληκτική ατμόσφαιρα στις εξέδρες, κηλίδα για τη διοργάνωση αποτελεί ο τρόπος με τον οποίον έφτασε στον τελικό η «αλμπισελέστε»: Στον τελευταίο της αγώνα στην ημιτελική φάση των ομίλων, η Αργεντινή είχε να αντιμετωπίσει την ομάδα-έκπληξη, το Περού, και χρειαζόταν νίκη με διαφορά τεσσάρων τερμάτων, αλλιώς στον τελικό θα πήγαινε η μισητή Βραζιλία.

Στο βιβλίο του «Ημασταν πρωταθλητές», ο Αργεντινός δημοσιογράφος Ρικάρδο Γότα εξιστορεί πώς το Περού πιέστηκε να υποκύψει στους γηπεδούχους.

Αναφέρει συγκεκριμένα ότι ο Βιδέλα επικοινώνησε με τον ομόλογό του του Περού, στρατηγό Φρανσίσκο Μπερμούδες, ύστερα από τη νίκη του Περού επί της Σκωτίας στην πρώτη φάση με σκορ 3-1, λέγοντάς του: «Στρατηγέ, σας συγχαίρω για τον θρίαμβο που κατήγαγε η ομάδα σας, τον οποίο θεωρώ θρίαμβο της Λατινικής Αμερικής», για να λάβει την εξής απάντηση από τον Μπερμούδες: «Σας ευχαριστώ για τη γενναιοδωρία σας και όλα τα δείγματα αφοσίωσης που δέχονται οι συμπατριώτες μου κατά την παραμονή τους εκεί στην Αργεντινή. Σας είμαστε υπόχρεοι γι’ αυτά».

Η συνομιλία αυτή, που μεταδόθηκε επισήμως στην Αργεντινή ηχογραφημένη, αρκούσε για να συνεννοηθούν οι δύο ηγέτες για συνεργασία όταν θα έπρεπε.

Επιπλέον, λίγο πριν από την έναρξη του αγώνα αυτού, στα αποδυτήρια του Περού βρέθηκαν όχι μόνο ο Βιδέλα αλλά και ο φίλος και σύμμαχος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ.

Η πίεση είχε γίνει πια αφόρητη για το Περού του άσου Τεόφιλο Κουμπίγιας, και το 6-0 ήρθε «φυσιολογικά»... Ακόμη και σήμερα στην Αργεντινή αρκετοί θεωρούν ότι δεν άξιζε η ομάδα τους να πάρει εκείνο το τρόπαιο, όσο και αν το χάρηκαν.

Ο... θρίαμβος της προπαγάνδας

Υπάρχουν ακόμη αρκετές περιπτώσεις στις οποίες τα απολυταρχικά καθεστώτα εκμεταλλεύθηκαν εκ των υστέρων θετικά αποτελέσματα σε διοργανώσεις Παγκοσμίου Κυπέλλου, με στόχο την υπέρ τους προπαγάνδα.

Τέτοια περίπτωση ήταν η πολιτική εκμετάλλευση από τη χούντα της Βραζιλίας και τον θρίαμβο της παρέας του Πελέ στα γήπεδα του Μεξικού το 1970, με την προπαγάνδα να διακηρύττει ότι «πλέον δεν σταματάει κανείς τη χώρα μας».

Το Ιράν δεν θα ξεχάσει ποτέ του τον ποδοσφαιρικό θρίαμβο επί του «Μεγάλου Σατανά», των Ηνωμένων Πολιτειών το 1998 στη Γαλλία, όταν με σκορ 2-1 η ασιατική ομάδα κατέβαλε τον μόνιμο πολιτικό της αντίπαλο.

Η μεγαλύτερη όμως εκμετάλλευση μιας νίκης σε Παγκόσμιο Κύπελλο σημειώθηκε από το ανατολικογερμανικό κομμουνιστικό καθεστώς. Το 1974, η Ανατολική Γερμανία νίκησε σε αδιάφορο παιχνίδι στον όμιλο τη διοργανώτρια και μετέπειτα νικήτρια Δυτική Γερμανία με 1-0, χάρη σε τέρμα του Γιούργκεν Σπάρβασερ. Η φάση του τέρματος παιζόταν και ξαναπαιζόταν επί αρκετά χρόνια στην τηλεόραση της χώρας ως δείγμα υπεροχής του σοσιαλισμού επί του καπιταλισμού.

Το ωραίο είναι ότι έξι χρόνια αργότερα, ο Σπάρβασερ επιχείρησε να αυτομολήσει περνώντας στο Δυτικό Βερολίνο. Εκεί τον σταμάτησε φρουρός του καθεστώτος. Οταν όμως τον είδε καλά, τον αναγνώρισε και τον άφησε να περάσει στη Δύση...